Z dziejów lutomierskiej oświaty
Lutomiersk jest jedną z najstarszych miejscowości w Polsce (więcej o historii miejscowości w zakładce Historia Lutomierska). Od kiedy datuje się powstanie na tym terenie zorganizowanego szkolnictwa, które doprowadza nas do miejsca, w którym znajdujemy się dzisiaj, do Szkoły Podstawowej przy ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 1?
Oto, co udało się ustalić na podstawie dostępnych źródeł informacji.
Dawni właściciele Lutomierska byli ludźmi wykształconymi np. przedstawiciele Lutomirskich studiowali w Akademii Krakowskiej. Natomiast pierwsze formy nauczania mieszkańców sięgają końca XIV wieku i wiążą się z powstaniem na tym terenie cechów: sukienniczego, prasolskiego, krawieckiego, szewskiego, stolarskiego, garncarskiego.
Znane nam zapisy dotyczące prób zorganizowanego nauczania dzieci w Lutomiersku na poziomie elementarnym pochodzą z ksiąg parafialnych i datują się na II połowę XVIII wieku. Zapis pochodzący z roku 1768 przekazuje informacje o Janie Baranowskim miejskim pisarzu, który uczył dzieci wiejskie. Nauczaniem dzieci w opisywanym okresie miał zajmować się także miejscowy organista.
Ważna data dla mieszkańców Lutomierska to rok 1808, rok oficjalnego założenia szkoły elementarnej. Dozór nad nią mieli: proboszcz, dziedzic i burmistrz.
W 1812 roku do szkoły utrzymywanej przez mieszczan uczęszczało 60 dzieci. Pierwszym dyrektorem – nauczycielem był Jan Bęklewski. W 1817 roku nauczycielem mianowany został Józef Nowicki a od 1831 roku ponownie Jan Bęklewski. Jego następcami byli: od 1850 roku Franciszek Szelągowski, a od 1863 roku Sabin Mieszkowski.
Nieocenioną rolę w życiu społecznym Lutomierska po zakończeniu I wojny światowej (1914-1918) odgrywała szkoła. Szkoła pełniła funkcję nie tylko placówki oświatowej, ale była też miejscem, wokół którego koncentrowało się życie społeczno-kulturalne.
Powołanie szkoły powszechnej w Lutomiersku, w odrodzonej Polsce, miało miejsce jeszcze w 1918 r. Początkowo była to trzyklasowa szkoła elementarna, mieszcząca się w drewnianym budynku. Jednak z roku na rok szkoła rozwijała się i tak: w roku szkolnym 1919/1920 powstała szkoła sześcioklasowa, a w kolejnym można już było ukończyć w niej siedem klas. Szkoła nie posiadała wtedy jeszcze jednego, wspólnego dla wszystkich roczników budynku. Zajęcia odbywały się w kilku miejscach (najprawdopodobniej w sześciu), często od siebie oddalonych, co znacznie utrudniało pracę nauczycielom i naukę uczniom.
Pierwszym kierownikiem szkoły powszechnej w Lutomiersku, w latach 1918–1923, był Jan Niepokój. W roku szkolnym 1923/1924 J. Niepokój brał udział w rocznym kursie dla nauczycieli, zorganizowanym w Krakowie. W czasie jego nieobecności pełniącym obowiązki kierownika placówki (od 15 X 1923 r.) był nauczyciel Józef Berlak. Po skończonym szkoleniu Jan Niepokój na krótko wrócił do Lutomierska. Niedługo po powrocie zaproponowano mu przeniesienie na stanowisko kierownika szkoły w Zgierzu, które wkrótce przyjął. Z dniem 1 X 1924 r. pełnienie obowiązków kierownika lutomierskiej szkoły ponownie powierzono Józefowi Berlakowi. Trzy lata później – 1 IX 1927 r. – Józef Berlak w drodze konkursu otrzymał nominację na stanowisko stałego kierownika szkoły. Pełnił on tę funkcję prawie przez czterdzieści lat, do 1965 r (za wyjątkiem lat II wojny światowej).
Kadra pedagogiczna z roku na rok powiększała się o nowych nauczycieli. W roku szkolnym 1918/1919, oprócz ówczesnego kierownika, uczyło jedynie dwóch nauczycieli: Janina Radomska i Anna Jurczykówna. W kolejnym roku, obok wyżej wymienionych, grono pedagogiczne zasiliły: Janina Poszepczyńska-Jastrzębska, Maria Żywarówna oraz Genowefa Francuziakówna. W roku 1920/1921 r. do kadry dołączyli: Maria Ślisińska, Wiesław Izydor, Jan Żelechowski i Kazimierz Modrzejewski. Do 1939 r. w szkole ponadto pracowali: Czesława Kowalewska, Władysław Kowalewski, Hanna Budzyńska, Jan Skarżyński, Hyan Chrudziński, Maria Wieczorkówna, Edmund Sobiński, Oskar Lenc, Janina Berlakowa-Dalkowska, Alina Friedman-Glicensztajnowa, Julia Bohdarówna, Stefan Cieślewski, Joanna Dudkówna-Burianowska, Genowefa Hybyszowa, Edmund Jumrych, Bolesława Jungowska-Lisowska, Zofia Karśnicka, Zofia Keglerowa, Uchla Kleparczykówna, Kazimierz Koralewicz, Irena Kowarowa, Jan Nowacki, Reinhold Notacker, Kazimiera Pawłowska, Franciszek Piechota, Piotr Rzeszowski, Helena Jumrychowa-Żebrowska oraz ks. proboszcz Leon Kaszyca.
Po objęciu miejscowego klasztoru przez salezjanów w 1926 r. i utworzeniu w jego murach domu opieki dla chłopców, miejscowej szkole przybyli nowi uczniowie, ponad stu nowych wychowanków (utworzono wtedy 3 dodatkowe klasy). Personel nauczycielski dochodził na miejsce do klasztoru i tam nauczał młodzież. Chłopcy kończyli w Lutomiersku siedmioklasową szkołę powszechną, a następnie kontynuowali naukę w szkołach zawodowych w innych placówkach.
Na terenie gminy istniała jeszcze niemiecka szkoła we wsi Bechcice oraz dwuklasowa szkoła żydowska (zlikwidowana w 1928 r.).
W latach trzydziestych nastąpiła redukcja punktów szkolnych. Nauka odbywała się już tylko w trzech miejscach: w prywatnym budynku przy ulicy Głowackiego, w klasztorze oraz w nowym, wybudowanym w 1932 r. drewnianym szkolnym obiekcie, w którym naukę pobierała młodzież klas od czwartej do siódmej. Teren, na którym zbudowano nowy obiekt szkolny, został podarowany gminie przez właściciela wsi Wrząca.
Mimo inwestycji edukacyjnych z początku lat trzydziestych nie zrezygnowano z planów budowy murowanej szkoły „z prawdziwego zdarzenia”, której otwarcie niewątpliwie poprawiłoby standardy nauczania, warunki pracy nauczycieli i nauki uczniów. Pragnąc pomóc zrealizować te ambitne plany, jeden z mieszkańców gminy, Stanisław Leopold dziedzic majątku Dziektarzew, późniejszy poseł na sejm[1], ofiarował ziemię pod budowę szkoły. Pozwolenie na jej budowę uzyskano 18 czerwca 1936 r. Początkowo plany Zarządu i Rady Gminy ograniczały się do wybudowania jedynie jednopiętrowego budynku, jednak za namową kierownika szkoły Józefa Berlaka, plany podległy modyfikacji, w czego efekcie postanowiono wybudować dwupiętrową szkołę, krytą blachą. Po zgromadzeniu potrzebnych środków i materiałów, w 1937 r. przystąpiono do prac budowlanych. Posuwały się one na tyle sprawnie, że już na początku 1939 r. nowy obiekt szkolny był gotowy. Jego uroczyste poświęcenie i otwarcie miało miejsce 10 stycznia 1939 r. W nowej szkole, w pierwszym roku jej działalności, około sześciuset uczniów uczyło jedenastu nauczycieli (Józef i Janina Berlakowie, Mina Glicensztajnowa, Genowefa Hybyszowa, Bolesława Jungowska, Zofia Keglerowa, Irena Kowarowa, Reinhold Notacker, Kazimiera Pawłowska, Franciszek Piechota oraz ks. Leon Kaszyca).
Nowy, bardzo nowoczesny jak na owe czasy budynek, posiadał 12 izb lekcyjnych oraz dodatkowo sale rezerwowe. Od tej pory już wszystkie klasy mieściły się w jednym obiekcie.
W lutomierskiej szkole, w opisywanym okresie czasu, prężnie funkcjonował Związek Harcerstwa Polskiego. Drużyna ta wchodziła w skład łódzkiego oddziału ZHP (od 1936 r. oddziały przemianowano na okręgi, które z kolei w 1937 r. podzielono na obwody, lutomierska drużyna ZHP znalazła się w obwodzie łaskim z siedzibą w Pabianicach)[2]. Zrzeszeni w niej uczniowie, przed którymi Związek „wysoko ustawiał poprzeczkę wymagań moralnych”[3], wraz z nauczycielami wspólnie organizowali różne imprezy o charakterze kulturalno-oświatowym takie jak: patriotyczne akademie, konkursy z wiedzy szkolnej, czy wycieczki i zabawy, przy czym zawsze „silnie akcentowano idee niepodległościowe, które były stale obecne w pracy drużyn”[4]. Młodzież wychowywana była więc w duchu głębokiego i, co ważne, praktycznego patriotyzmu. W szkole organizowano także specjalne kursy dla absolwentów, podczas których nauczyciele wygłaszali prelekcje na współczesne palące tematy polityczno-społeczne oraz naukowe, zaś następnie zarządzano wspólną dyskusję. Na takich kursach nauczyciele pomagali także swoim byłym uczniom wypełniać różne dokumenty i podania.
Dynamiczny rozwój lutomierskiej placówki edukacyjnej pod koniec lat trzydziestych, kilka miesięcy po otwarciu nowoczesnego budynku, przerwał, we wrześniu 1939 r., wybuch wojny. 9 listopada 1939 r. aresztowano kierownika szkoły Józefa Berlaka, a kilka dni później – 12 listopada jednego z nauczycieli – Franciszka Piechotę. Obowiązki kierownika szkoły przejęła żona Józefa Berlaka – Janina. Na początku 1940 r. szkołę zamknęli Niemcy. Kolejne zajęcia w jej murach odbyły się już dopiero po wojnie. Kierownikiem szkoły od 1945 do 1965 r. pozostał nadal jej zasłużony pedagog Józef Berlak[1].
1 września 1966 roku szkoła rozpoczęła działalność jako zreformowana ośmioklasowa szkoła podstawowa.
1 września 1973 roku powołana została Zbiorcza Szkoła Gminna w Lutomiersku.
W 1994 roku rozpoczęto rozbudowę Szkoły Podstawowej, którą zakończono w 2002 roku.
5 listopada 2005 roku odbyła się uroczystość nadania szkole imienia Orła Białego oraz sztandaru. W kwietniu 2008 r. zorganizowano wyjątkowe obchody związane z 200-leciem oświaty w Lutomiersku, a w maju 2016 r. z okazji 1050. rocznicy chrztu Polski.
1 września 1999 r. swoją działalność, w nowo wybudowanym budynku, rozpoczęło Gimnazjum jako efekt reformy oświaty wprowadzającej trójstopniową strukturę szkolnictwa w Polsce (sześcioletnia szkoła podstawowa – trzyletnie gimnazjum – szkoła ponadgimnazjalna). Jego pierwszym dyrektorem, w latach 1999-2006, był mgr Tadeusz Rosiak, kolejnym mgr Andrzej Stasiak (w latach 2007-2016).
26 stycznia 2001 r. Gimnazjum otrzymało imię Leszka Czarnego, piastowskiego księcia, który w 1274 r. nadał prawa miejskie Lutomierskowi.
1 września 2017 r. Gimnazjum zostało włączone w struktury Szkoły Podstawowej im. Orła Białego (wskutek reformy przywracającej dwustopniową strukturę szkolnictwa). Ostatni rocznik Gimnazjum (jako oddziały gimnazjalne) opuścił mury szkoły 18 czerwca 2019 r.
Przez kolejne dwadzieścia lat funkcjonowania Gimnazjum szkoła nie tylko kształtowała i rozwijała pasje i umiejętności swoich uczniów, ale także doskonale integrowała młodzież z terenu naszej Gminy (absolwenci Szkół Podstawowych z Lutomierska, Kazimierza i Szydłowa).
Ostatnim dyrektorem Gimnazjum był mgr Adrian Kmiecik (w roku szkolnym 2016/17). Od 1 września 2019 r. pełni funkcję dyrektora Szkoły Podstawowej im. Orła Białego (w roku szkolnym 2018/2019 kierował szkołą jako p.o. dyrektora szkoły).
Obecnie w szkole uczy się ok. 550 uczniów (wraz z oddziałami przedszkolnymi).
[1] Stanisław Leopold (1884–1940) – absolwent Wydziału Mierniczego Szkoły Politechnicznej we Lwowie, w czasie studiów aktywny działacz „Sokoła”, drużyn strzeleckich i Towarzystwa Szkoły Ludowej. W okresie I wojny światowej przewodniczący Komitetu Obywatelskiego i Komitetu Żywnościowego w gminie Lutomiersk. Aktywny działacz POW. W latach 1916–1918 pracownik Okręgowej Komisji Rejestracji Strat Wojennych. Po wojnie członek rady gminnej i wydziału powiatowego oraz prezes Rady Nadzorczej Spółdzielni Rolniczej i Kółka Rolniczego. Poseł na sejm V kadencji w latach 1938–1939. Aresztowany przez Niemców we wrześniu 1939 r. Zamordowany w obozie w Oranienburgu. Zob. J. Kornaś, Stanisław Leopold, [w:] Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej, red. J. M. Majchrowski, Warszawa 1994, s. 344.
[2] K. Jurek, Związek Harcerstwa Polskiego w województwie łódzkim w okresie II Rzeczpospolitej, Łódź 1989, s. 194.
[3] Tamże, s. 6.
[4] Tamże.