Nasz patron – Orzeł Biały
Patronem Szkoły Podstawowej w Lutomiersku jest Orzeł Biały. Demokratycznie zdecydowano o jego wyborze, a nadanie imienia i sztandaru odbyło się 09.11.2005 roku. Była to jednocześnie realizacja projektu edukacyjnego o zasięgu lokalnym „Nadanie imienia
i sztandaru szkole”. Orzeł Biały był jednym z wielu propozycji. Jest symbolem państwa.Ma charakter ponadczasowy, powinien łączyć wszystkich Polaków. Orzeł wyrażając hart ducha, skłania do refleksji, czy dzięki zdobywanej wiedzy i doświadczeniu życie staje się arcydziełem, czy tylko jego namiastką? Nasze decyzje winny być wypełnieniem codziennych, ważnych, często niezwykłych powinności. Potwierdzają sens naszej obecności w miejscach, w którym współtworzymy rzeczywistość.
Historia naszego patrona
To wyjątkowy patron rozpoznawalny na całym świecie. Posiada bogatą historię. Zmieniał się na przestrzeni wieków wraz z sytuacją kraju.
Miłośnikom tradycyjnych opowieści z pewnością doskonale znana jest „Legenda o Lechu, Czechu i Rusie”. Trzej bracia poszukiwali swojego miejsca na ziemi. Według legendy Lech zachwycił się pięknymi ptakami i postanowił założyć stolicę tam, gdzie było najwięcej ich gniazd.
Opowieść o Lechu, założycielu państwa polskiego przekazywano ustnie z pokolenia na pokolenie.
Wzmianka o Gnieźnie, którego nazwa mała pochodzić od gniazda pojawia się w XII w. w kronice Anonima zwanego Gallem. Wspomina o nim również Mistrz Wincenty zwany Kadłubkiem.
Jan Długosz uznał, że Orła Białego obrano godłem Polski podczas Zjazdu w Gnieźnie. cesarz Otton III nadał go Bolesławowi Chrobremu. Było to nawiązanie do Imperium Rzymskiego, w którym używano wizerunku orła. Zgodnie z koncepcją cesarza książę Bolesław miał z nim tworzyć nową zjednoczoną Europę w duchu rzymskim. W tym czasie wybito monety, na których umieszczono orła. Jednak późniejsza identyfikacja ptaka wzbudzała liczne kontrowersje. Po badaniach historycy uznali, że na denarze Bolesława Chrobrego widnieje najprawdopodobniej paw, a nie orzeł. Ptak wybity na monecie jako symbol władzy nie był zapewne używany jako herb (pojawiły się one w Europie dopiero w XII w. wraz z rozprzestrzenieniem się kultury rycerskiej).
Denar Bolesława Chrobrego
Źródło: Wikipedia, wolna encyklopedia
Orzeł pojawia się na monetach książąt polskich z XII i XIII w. właśnie jako znak władzy. Na niektórych z nich można zaobserwować cechy protoheraldyczne.
Cennymi źródłami dla ustalenia pradziejów orła są pieczęcie książęce z początków XIII w. W pewnym momencie wszyscy Piastowie pochodzący z różnych linii książęcych zaczęli używać orła jako znaku herbowego. Mieli zatem świadomość wspólnoty genealogicznej. Jednak orły na herbach nie były jednakowe, posiadały elementy odróżniające, np. koronę, przepaskę na piersi.
W roku 1292 nastąpiła koronacja Przemysła II na króla Polski. Wydarzenie to zakończyło okres rozbicia dzielnicowego. Za czasów Przemysła II orzeł z koroną stał się symbolem państwa.Na dwustronnej pieczęci z 1295 r. widnieje orzeł w koronie wraz z napisem „ReddiditipsepotensvitriciasignaPolonis „(Sam Bóg przywrócił Polakom zwycięskie znaki). Wizerunek orła znajdujący się na pieczęci Przemysła II można uznać za pierwsze heraldyczne przedstawienie herbu Polski.
Korona na głowie orła pod koniec XIII w. symbolizowała zjednoczenie Polski jako królestwa, a nie księstwa. Następnie Orzeł Biały jako godło Polski ugruntował swą pozycję za czasów Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego.
W okresie panowania Kazimierza Wielkiego orzeł był herbem króla, odrodzonego królestwa polskiego, stołecznej ziemi, a później województwa małopolskiego.
W 1385 roku nastąpiło połączenie Polski z Litwą. Na pieczęci majestatycznej króla Władysława Jagiełły pochodzącego z Litwy widnieje postać władcy otoczonego wieńcem herbów państwowych i ziemskich. Obok Orła i Pogoni litewskiej można zobaczyć m.in. Lwa- herb ziemi ruskiej.
Pieczęć majestatyczna Władysława Jagiełły
W 1569 roku podpisano w Lublinie uroczysty akt, na mocy którego Polska i Litwa miały stanowić jedno państwo- Rzeczpospolitą Obojga Narodów, której herb przedstawiał polskiego Orła oraz Pogoń.
Herb Rzeczypospolitej Obojga Narodów
źródło: Wikipedia, wolna encyklopedia
Podczas panowania władców elekcyjnych na piersiach Orła Białego zaczęto umieszczać godła rodowe kolejnych monarchów.
Herb Rzeczypospolitej podczas panowania Stefana Batorego
źródło: rys. Z. Kwiatkiewicz/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
W czasie rozbiorów, a także po odzyskaniu niepodległości, Orzeł był nadal symbolem Rzeczypospolitej. Ostatni rozbiór Polski nastąpił w 1795 roku. Jednym z jego skutków było znikniecie Rzeczypospolitej Obojga Narodów z mapy Europy. Wielu Polaków nigdy nie pogodziło się z utratą niepodległości. Przez 123 lata zaborów walczyli, szukali sposobu na odzyskanie utraconej wolności. Podczas tych zmagań ich symbolem był Orzeł. Jego wizerunek zmieniał się w zależności od postulatów i sytuacji politycznej.
Jeszcze podczas powstania kościuszkowskiego używano chorągwi, na której widniał orzeł z herbem Krakowa na piersi.
W 1807 roku przy wsparciu Napoleona utworzono Księstwo Warszawskie. Było to państwo polskie połączone unią personalną z Saksonią. Władcą został król Saksonii Fryderyk August I, wnuk króla Augusta III Sasa.
Orzeł widnieje na monecie używanej na terenie Księstwa Warszawskiego. W centralnej części znajduje się herb sasko-polski – na dwupolowej tarczy nakrytej królewską koroną saską, w lewym polu herb saski, w prawym polu Orzeł Polski.
Moneta Księstwa Warszawskiego
źródło: Wikipedia, wolna encyklopedia
Królestwo Polskie, topaństwo utworzone w 1815 roku decyzją kongresu wiedeńskiego z większości ziem Księstwa Warszawskiego jako monarchia połączone unią personalną z Rosją.Jego oficjalnym herbem był wielki dwugłowy rosyjski orzeł imperatorski, na którego piersiach na płaszczu heraldycznym, w owalnej tarczy umieszczono polskiego orła. Herb ten symbolicznie wskazywał Polakom, że kraj stał się własnością autokratycznej dynastii Romanowów i przypominał, że Polska jest zniewolona, zależna od sąsiedniego mocarstwa.
herb Królestwa Polskiego
źródło: Wikipedia, wolna encyklopedia
Polacy walczyli o wolność oraz odzyskanie granic przedrozbiorowych z zaborcą na różne sposoby (np. powstania narodowe).
Na herbie używanym podczas powstania listopadowego widnieje Orzeł Biały oraz Pogoń Litewska. Polacy starali się odzyskać wolność Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Herb powstania listopadowego
źródło: Wikipedia, wolna encyklopedia
Oto herb z czasów powstania styczniowego (1863-1864).Widnieje na nim Orzeł Biały, Pogoń i Archanioł Michał jako symbol Rusi. Zgodnie z założeniami powstania styczniowego walczono o odrodzenie państwa składającego się z Polski, Litwy i Rusi.
źródło: Wikipedia, wolna encyklopedia
Po odzyskaniu niepodległości kwestię godła i barw Rzeczypospolitej regulował dokument: Ustawa z dnia 1 sierpnia 1919 r. o godłach i barwach Rzeczypospolitej Polskiej.
„Za herb Rzeczypospolitej Polskiej uznaje się znak orła białego z głową zwróconą w prawo (dla patrzącego w lewo), ze skrzydłami wzniesionemi do góry, ze złotemi szponami, koroną i dziobem w czerwonem polu prostokątnem.”
źródło: Wikipedia, wolna encyklopedia
Ze względu na dyskusje wokół wizerunku Orła Białego z 1919 roku w 1927 roku zaprojektowano nowy herb.
Herb z 1927 roku. Autorem projektu jest Zygmunt Kamiński.
źródło: Wikipedia, wolna encyklopedia
Godło PRL
źródło: Wikipedia, wolna encyklopedia
Orzeł według projektu z 1927 roku, bez korony był godłem stosowanym w PRL. Miało to podkreślać ludowy charakter naszego kraju.
Polacy często buntowali się przeciwko pozbawieniu godła korony, zdarzało się, że patrioci potajemnie dorysowywali koronę.
Od 1956 roku Orła w koronie jako godła używał Polski rząd na uchodźtwie (dekret Prezydenta RP na uchodźstwie).
Herb Polski na uchodźctwie od 11 listopada 1956 r.
źródło: Wikipedia, wolna encyklopedi
W 1989 roku przywrócono orłowi koronę według wzoru z roku 1927roku. Aktualnie trwają prace dotyczace zmian w wyglądzie Orła (dotyczyć mają miedzy innymi skrzydeł, prześwitów w koronie i złotych nóg).
Godło Polski od 1989 roku
źródło: Wikipedia, wolna encyklopedia
Patron naszej szkoły ptrzypomina o uniwersalnych wartościach patriotycznych.
Bibliografia:
- Adamczewski M., Kilka uwag o kolejności barw w polskiej fladze państwowej i narodowej u progu 2. Niepodległości, „Rocznik Łódzki” 2019, t. 69.
- Bigoszewska W., Polskie ordery i odznaczenia, Warszawa 1989.
- Budzyński W., XV-wieczne typograficzne wizerunki Godła Polski[https://polskieantyki.com, 23.06.2016].
- Cisek J., Orzeł i barwy narodowe u progu niepodległości (1914-1918), [w:] Rola symboli narodowych we współczesnej Polsce, pod red. J. Strzelczyk, Warszawa 2008.
- Cisek J., Cisek M., Do Niepodległości, Warszawa 2008.
- Jeziorowski T., Początki polskiego orła wojskowego, [w:] Orzeł Biały. Herb państwa polskiego. Materiały sesji naukowej…, pod red. S.K. Kuczyńskiego, Warszawa 1996.
- Kałkowski T., Tysiąc lat monety polskiej, Kraków 1974.
- Kiersnowski R., Symbol ptaka, [w:] Rytuały, symbole i konteksty fabularne władzy zwierzchniej. Polska X-XV w., pod red. J. Banaszkiewicza, Warszawa 1994.
- Kobyliński S., Losy Orła.Fragmenty nienapisanej księgi pt. „Dzieje emocji w Polsce”, Warszawa 1990.
- Kopaliński W., Słownik symboli, Warszawa 1990.
- Kozłowska A.A., Sporczyk J., „Obudzić ducha w narodzie…”. Pocztówka orężem w walce o niepodległość. Wystawa ze zbiorów Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi…, Łódź 2011.
- Królikowski B., Polski orzeł wojskowy.Próba syntezy, [w:] Orzeł Biały – herb państwa polskiego. Materiały sesji naukowej…, pod red. S.K. Kuczyńskiego, Warszawa 1996.
- Kuczyński S.K., Orzeł Biały w Warszawie, Warszawa 1993.
- Lutek-Urbaniak K., „Jaki znak Twój? Orzeł Biały”, Łódź 2020
- [https://muzeumtradycji.pl/wydawnictwa, 1.12.2020].
- Łojko J., Średniowieczne herby polskie, Poznań 1985.
- Matthew_888, Jakpowinno wyglądać godło Polski? [http://joemonster.org/art/36476, 19.06.2016].
- Michta J., Średniowieczny i współczesny Orzeł Biały – godło państwa polskiego w państwowej i terytorialnej heraldyce, Kielce 2017.
- Miłczak C., Banknoty polskie i wzory, t. 1: 1794–1941, Warszawa 2012.
- Mrozowski P., O stylizacji Orła Białego w sztuce polskiej, [w:] Orzeł Biały – 700 lat herbu państwa polskiego, pod red. S.K. Kuczyńskiego, Warszawa 1995.
- Orły nasze. Orzeł Biały w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej. Our Eagles. The White Eagle in the Collections of the Jagiellonian Library, oprac. Stępień, P. Hordyński, Z. Piech, Z. Pietrzyk, M. Rokosz, pod red. M. Rokosza, Kraków 1996.
- Orzeł –znak żołnierza polskiego, pod red. A.R. Chodyńskiego, Malbork 1981–1983.
- Osiem wieków pod znakiem zwycięskiego Orła, „Wpis” 2020, nr 2.
- Pietras T., Powrót orła w koronie, „Ziemia Łódzka” 2019, nr 1 (203).
- Pietras T., Skąd się wzięło nasze godło?, „Ziemia Łódzka” 2018, nr 12 (201).
- Pietras T., Symbol Polski niepodległej, „Ziemia Łódzka” 2018, nr 11 (200).
- Pietras T., Świadek świetności i upadku, „Ziemia Łódzka” 2018, nr 13 (202).
- Pietras T., Z Orłem Białym poprzez wieki. Cz. 4: Spory o orła i koronę w XIX i XX wieku, [Histmag.org, 15.08.2013].
- Pietras T., Z Orłem Białym poprzez wieki. Cz. 5: Symbolika państwowa PRL i III RP, [Histmag.org, 22.08.2013].
- Pod znakiem orła. Historia godła Polski. Z prof. M. Adamczewskim rozmawia A. Leszczyński [pl, 29.12.2014].
- Polish Charity Labels and Placards 1913–1924. The Wolanin Collection, ed. Th. Wolanin, [Arlington] 2016.
- Rożek M., Polskie insygnia koronacyjne. Symbole władzy państwowej, Kraków 2011.
- Rożek M., Polskie koronacje i korony, Kraków 1987.
- Rubach T., Dzieje Orła Białego w dobie PRL i przemian 1989 roku[konflikty.pl, 8.10.2011]
- Szkolne Sztandary w zbiorach Muzeum Oświaty Ziemi Łódzkiej Wydziału Zbiorów Specjalnych Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Łodzi, oprac. E. Grzelakowska i M. Laskowski przy współpracy z T. Grzelakowskim, T. Pietrasem i P. Jaworskim, Łódź 2005 [http://www.pbw.lodz.pl/sztandary/START.html].
- Terlecki W., Ilustrowany katalog monet polskich 1916–1987, Warszawa 1987.
- Zawistowski T., Polskie orły do czapek w latach 1917–1919, Warszawa 2010.
- Zieliński J., Orzeł Biały na starej pocztówce, Gorlice 1994.
- Z Orłem Białym przez wieki. Symbol władców, państwa i narodu, pod red. T. Skoczka, Warszawa 2015.
- https://www.prawo.pl/akty/dz-u-1919-69-416,16873578.html
- Rafał Jaworski (archiwa.net)
- Heraldyka – Zwycięskie znaki Polaków – Inne Oblicza Historii (ioh.pl)
- Tomasz Pietras – Wirtualne Muzeum Orła Białego (orzelbialy.edu.pl)
Artykuł opracowała p. Agata Świstek – nauczycielka historii